عطر حامد |
نویسنده: mahla helmi 
تمدن کهن ایران در زمینه ساخت و تولید بسیاری از محصولات پرطرفدار از پیشگامان به شمار می رفته و با نگاهی به سیر تاریخی صنعت در این کشور می توان به فرهنگ های غنی کشورمان پی برد. عطریات و مواد خوشبو کننده گره ای تاریخی با سنت های دیرینه ایرانی دارند. عطرسازی در ایران باستان با استفاده از اسانس های گیاهی، روغن های خاص و… در عرصه عطرسازی مردمان پارس رایج بوده و ترکیب آن ها به عنوان هنری ظریف و هنرمندانه معرفی می شد. در این بخش به بررسی تاریخچه عطرسازی در فرهنگ ایرانیان باستان می پردازیم.
جایگاه عطرسازی در ایران باستان
برای بررسی بهتر و دقیق تر تاریخچه عطرسازی در کشور ایران، باید به اهمیت این هنر در دوره های باستانی ایران نگاهی بیاندازیم. مردمان ایران زمین، در عصرهای گذشته، تمام هنر و فرهنگ و ظرافت خود را در ساخت روایح خاص به کار می بردند. صنعت عطرسازی در گذشته های دور به یکی از صنایع مترقی در کشور تبدیل شد. ایرانیان در زمان های قدیم با خیساندن انواع گل و گیاه در آب و روغن های اشباع شده و ترکیب این دو متریال با هم عطر و ادکلن ها را با روایح مختلف تولید می کردند. این عطرها در ایران باستان جایگاه ویژه ای داشته و برای کاربردهای متنوعی مورد استفاده قرار می گرفتند. عطرسازی در ایران باستان با در نظر گرفتن کاربری این محصولات مورد توجه قرار می گرفت.
عطرها در ایران باستان چه مصارفی داشتند؟
ایرانیان باستان از عطر و ادکلن برای مصارف مختلفی استفاده می کردند. مردم در تاریخ 2500 ساله کشور ما از انواع عطر و ادکلن برای زینت بخشیدن به استایل و ظاهر خود استفاده می کردند. به همین خاطر عطر در دوره های تاریخی مختلف در کشور ما به عنوان یک کالای زینتی مورد توجه قرار داشت. ایرانیان بدن خود را با استفاده از عطرها شست و شو داده و با این روش نظافت و زیبایی را در کنار هم داشتند.
آن ها از برخی عطرهای طبیعی در نوشیدنی های روزانه خود نیز استفاده می کردند. با در نظر گرفتن این موارد استفاده می توان به نقش پر رنگ هنر عطرسازی در ایران باستان پی برد. این حرفه و هنر اصیل در میان دانشمندان ایران رواج داشته است.
عطرسازان ایران باستان
عطرسازان در میان ایرانیان باستان اغلب دانشمندان قدیمی بودند. این حرفه قدیمی نیاز به طبعی لطیف و هنر و مهارت های گسترده داشت که اغلب در میان یونانی ها و مصریان و رومیان مشاهده می شد. اما اولین روش تقطیر برای تولید عطر و ادکلن ها که به صورت حرفه ای برای ساخت بهترین عطر و ادکلن ها به کار می رفته توسط ایرانیان باستان ابداع شد. ایرانیان با استفاده از تنگ های کوچک مرمر انواع عطرها را با استفاده از روش تقطیر تولید می کردند. این ظروف نشان دهنده اهمیت بالای عطرها در زندگی مردم ایران قدیم هستند. ایرانی از قدیم به رایحه خوش بدن خود اهمیت می دادند.
ابن سینا یکی از دانشمندان بزرگ ایرانی است که به عنوان اولین مبتکر عطرسازی با روش تقطیر معرفی می شود. عصاره گیری از انواع گل و گیاه، برای اولین بار توسط ابن سینا انجام شد. ابن سینا برای اولین بار گل های رز را برای عصاره گیری وارد دستگاه تقطیر ابداع شده کرد. این روش عطرسازی در مشرق زمین بسیاری از صنایع را در سر تا سر جهان متحول کرد. پس از ابداع این روش، تغییرات بسیاری در پژوهش های شیمی در سر تا سر جهان ایجاد شدند. پس از ابن سینا، زکریای رازی با کشف الکل کمک شایانی به حوزه عطرسازی جهانی کرد.
مواردی از مصارف عطر و ادکلن در دوره های مختلف
استفاده از عطر و ادکلن در ایران باستان در بسیاری از اسناد تاریخی ایرانی تایید شده است. در این زمینه شما را با چند نمونه از مصارف عطر و ادکلن در زندگی بزرگان ایرانی اشاره می کنیم.
زمان هخامنشیان
در زمان هخامنشیان نیز انواع عطر و ادکلن و روغن های معطر برای استفاده درباریان شاه، ملکه و پادشاه تولید می شدند. در این دوره از عطرها برای خوشبو و معطر کردن موی سر استفاده می کردند. با استفاده از این مواد موی سر آن ها براق و درخشان شده و رایحه مطلوبی پیدا می کرد. لبی زوس یک عطر گرانبها و خاص در زمان خشایارشاه به شمار می رود که برای آرایش موی سر او به کار می رفت. به نقل از همسر او، خشایار شاه به مدت طولانی از روغن مرمکی برای ماساژ بدن استفاده می کرد. او پس از استفاده از این مواد برای مسابقه انتخاب ملکه آماده می شد. در تصاویر به دست آمده از ایران باستان، حوله ها و عودگردان ها، عوددان و عودسوزها مشاهده می شود که نشان دهنده اهمیت عطر و ادکلن در تاریخ ایران هستند.
داریوش سوم
پس از حمله اسکندر مقدونی به ایران از مدارک به دست آمده از زمان جنگ به اهمیت عرصه عطرسازی در زمان داریوش سوم پی بردند. در فهرست به دست آمده از اموال داریوش سوم، آمده که 14 عطرساز همواره در کنار پادشاه بودند که روایح مورد علاقه شاه را تولید کرده و در دسترس قرار می دادند.
بر اساس دستورالعمل های عطرسازان ایرانی، کتابی گردآوری شده که به نام شیمی عطر و تقطیر شناخته می شود. در این کتاب صدها دستورالعمل برای تولید عطر و ادکلن های ایران باستان وجود دارد که شما را با هنر عطرسازی ایرانی در زمان قدیم بیشتر آشنا می کند.دوره ساسانی
استفاده از عطر و ادکلن در دوره ساسانی و پارتی نیز رایج بوده و در بخش های مختلفی از زندگی مردم رایج بوده است. روغن های معطر در این دوره های تاریخی در کشور ایران نقش اساسی داشته و در آداب زندگی مذهبی ایرانی تاثیرگذار بودند. اسانس های معطر در این دوره برای آرایش چهره زنان نیز به کار می رفتند. این روایح برای روحانیان زرتشتی نیز اهمیت داشته و در مراسم های معنوی آن ها به کار می رفتند. در زمان های قدیم صندل و کافور از هند وارد ایران شده و تجارتی پر سود را برای ایرانیان رقم می زد. در آن زمان خلفای عباسی نیز به تقلید از ایرانیان موی سر خود را با استفاده از مشک سیاه خوشبو می کردند.
چه موادی در عطرسازی ایران باستان به کار می رفت؟
با در نظر گفتن اسناد تاریخی و کتب به جا مانده، مواد به خصوصی برای عطرسازی در زمان های قدیم به کار می رفتند. از میان آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عطر بادرنگ
- رایحه بهارنارنج
- مرزنجوش
- عطر بنفشه
- عطر نرگس
- عطر سوسن
- عطر زنبق
- گلبرگ های گل سرخ
- و…
جمع بندی
ایران باستان یکی از مهمترین تولید کنندگان عطر و ادکلن در سر تا سر جهان به شمار می رود. روش های جدید برای تولید عطر و ادکلن برای اولین بار در ایران ابداع شدند. به همین خاطر ایرانیان نقش پر رنگی در حوزه عطرسازی جهانی دارند. شما می توانید ردپایی از استفاده از انواع عطر و ادکلن را در تاریخ وسیع ایرانی و فرهنگ های به جا مانده از آن مشاهده کنید. برگزاری انواع مراسم های مذهبی و آیینی در ایران باستان نیاز به استفاده از انواع عطر و ادکلن را به شدت افزایش می داد.
